Με αφορμή εκδήλωση ημερίδα που διοργανώνεται από δημοτική παράταξη της αντιπολίτευσης του δήμου Κορδελιού – Ευόσμου με σκοπό την προώθηση των «Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων»!
Οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (ΚΟΙΝΣΕΠ) φυτρώνουν σαν τα μανιτάρια και παρουσιάζονται από τους απολογητές της «κοινωνικής οικονομίας» σαν η μαγική λύση για την ανεργία.
Είναι βολικό για το εκμεταλλευτικό σύστημα να μην αμφισβητείται ριζικά ως τέτοιο, αλλά να καλλιεργείται μαζικά η άποψη ότι ο εργάτης μπορεί να γίνει συλλογικός εργοδότης του εαυτού του και όχι μόνο. Έτσι καλλιεργείται η ψευδαίσθηση της «αυτοδιαχείρισης», ότι ο άνεργος γίνεται αφεντικό του εαυτού του, που δεν εξαρτάται πλέον από τις ορέξεις της οικονομίας της αγοράς.
Ταυτόχρονα, δίνεται ιδιαίτερο βάρος στην ανάπτυξη της «κοινωνικής οικονομίας» σε τομείς κοινωνικών παροχών και κοινωνικής φροντίδας που μέχρι πριν λίγα χρόνια βρίσκονταν στην αποκλειστική ευθύνη του κράτους και σε δράσεις που στοχεύουν στη συγκράτηση της ανεργίας.
Σε εκπαιδευτικό υλικό του υπουργείου Παιδείας για τα Κέντρα Διά βίου Μάθησης, επισημαίνεται: «Οι αλλαγές στο πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον οδήγησαν τις σύγχρονες οικονομίες σε συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας και σε μεταβίβαση τμήματος της περιουσίας που ήταν υπό την ιδιοκτησία του κράτους σε ιδιώτες (privatization ή corporatization).
Με την πτώχευσή της το 2013, η… συνεταιριστική Fagor άφησε χωρίς δουλειά 5.600 εργαζόμενους.
Σε αυτό το συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, ορισμένες νέες μορφές επιχειρηματικότητας, επιχειρήσεων και επιχειρηματιών αναδείχτηκαν, που ουσιαστικά αποπειράθηκαν να καλύψουν το κενό της κρατικής πολιτικής στην αντιμετώπιση των ζητημάτων κοινωνικής πρόνοιας. Οι επιχειρήσεις αυτού του είδους δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην κοινωνική αποτελεσματικότητα και λιγότερο ενδιαφέρον στην οικονομική κερδοφορία».
Οι αυταπάτες που σκορπάει ο ΣΥΡΙΖΑ
Ο ΣΥΡΙΖΑ, που επιδιώκει να γίνει κυβέρνηση και ξέρει ότι η πολιτική του δεν μπορεί να υψωθεί πάνω από τις αντιφάσεις του συστήματος, παρουσιάζει κι αυτός σαν «σωτηρία» την «κοινωνική οικονομία».
Την χαρακτηρίζει μάλιστα «βασικό μοχλό της παραγωγικής ανασυγκρότησης και της ανάπτυξης, και, ταυτόχρονα, μια διαδικασία αμφισβήτησης του κυρίαρχου μοντέλου παραγωγής για το κέρδος και όχι για την κάλυψη των αναγκών. Η ΚΑΟ (σ.σ.: Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία) δε συμπληρώνει την ιδιωτική στο περιθώριο της αγοράς, επιχειρώντας στους μη κερδοφόρους τομείς, αλλά αντιτάσσει ένα διαφορετικό μοντέλο οργάνωσης της παραγωγής και διανομής των αποτελεσμάτων.
Τα εγχειρήματα Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας προτάσσουν τη συμμετοχή των εργαζομένων σε όλα τα στάδια της παραγωγής, από το σχεδιασμό μέχρι τη διαχείριση των πλεονασμάτων, τη δημοκρατική λήψη αποφάσεων και το δημοκρατικό έλεγχο των μελών, τη δίκαιη κατανομή του οικονομικού αποτελέσματος ώστε να διασφαλίζουν αξιοπρεπή εισοδήματα, την επανεπένδυση των πλεονασμάτων για δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, τη χρηματοδότηση άλλων εγχειρημάτων και τη μεταξύ τους συνεργασία.
Κεντρικός μας στόχος είναι η διεύρυνση του τομέα της ΚΑΟ, ώστε να αποτελέσει ισότιμο, ως προς τον ιδιωτικό, τομέα της οικονομίας και να συνεισφέρει σημαντικό μερίδιο του ΑΕΠ». Ο ΣΥΡΙΖΑ σκορπάει αυταπάτες ότι είναι δυνατό στο πλαίσιο του καπιταλισμού να λειτουργήσει ανεξάρτητα από τους νόμους του η παραγωγή και η διανομή μιας «κοινωνικής οικονομίας», η οποία επιπλέον δε θα έχει για σκοπό το κέρδος, αλλά την ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών.
Ο… «παράδεισος» της «Mondragon»
Μπορεί στην Ελλάδα να είναι ακόμα δύσκολο να κατανοηθεί πλατιά ο ρόλος και η αποστολή της «κοινωνικής οικονομίας», επειδή βρίσκεται στα σπάργανα. Για παράδειγμα, οι λεγόμενες ΚΟΙΝΣΕΠ είναι ακόμα μικρές σε μέγεθος επιχειρήσεις, που στην πλειοψηφία τους λειτουργούν εντελώς συμπληρωματικά στην παροχή υπηρεσιών, συνήθως μέσα από συμβάσεις με το κράτος (π.χ., δήμους – περιφέρειες). Ωστόσο, τα παραδείγματα από χώρες όπου ο λεγόμενος «τρίτος τομέας» της οικονομίας είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένος, είναι αυτά που αποκαλύπτουν την ουσία του.
Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η εταιρεία Mondragon Corporation. Δεν είναι μια ακόμα κοινωνική επιχείρηση, αλλά ένας τεράστιος Όμιλος επιχειρήσεων, η 7η μεγαλύτερη εταιρεία στην Ισπανία. Πρόκειται για μια συνομοσπονδία εργατικών συνεταιρισμών, που ξεκίνησε από μια βιοτεχνία ειδών θέρμανσης το 1956. Σήμερα απασχολεί δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους, περιλαμβάνει 257 επιχειρήσεις (οι 110 συνεταιριστικές) και δραστηριοποιείται στους τομείς της βιομηχανίας, της διανομής, στο χρηματοπιστωτικό και στην εκπαίδευση.
Στην περίπτωση της Mondragon Corporation, οι εργαζόμενοι που είναι και συνεταιριστικά μέλη του Ομίλου είναι λιγότεροι από το ένα τρίτο του συνόλου των εργαζομένων. Δηλαδή, περισσότερο από τα 2/3 των εργαζομένων είναι μισθωτοί, όπως σε οποιαδήποτε άλλη επιχείρηση.
Ωστόσο, σε όλους τους εργαζόμενους της εταιρείας καλλιεργείται η ψευδαίσθηση ότι είναι συνιδιοκτήτες και γι’ αυτό η συνδικαλιστική δράση είναι αχρείαστη. Να τι γράφεται στο επίσημο site της Mondragon: «Στους συνεταιρισμούς μας, οι εργαζόμενοι μπορεί να είναι μέλη ενός συγκεκριμένου συνδικάτου σε ατομική βάση, αλλά δεν υπάρχει συνδικαλιστική εκπροσώπηση στο σύνολο της εταιρείας (σ.σ.: σε ελεύθερη μετάφραση, δεν υπάρχουν σωματεία σε επίπεδο επιχείρησης), καθώς οι εργάτες είναι και ιδιοκτήτες, ο ρόλος που παίζουν τα συνδικάτα στις συμβατικές επιχειρήσεις καθίσταται περιττός».
Αλλά και για να γίνει κάποιος συνεταιριστικό μέλος στη Mondragon, θα πρέπει να έχει τα επαγγελματικά προσόντα που απαιτούνται για τη θέση εργασίας που ζητάει και η προσχώρησή του να εγκριθεί από το Διοικητικό Συμβούλιο της εταιρείας. Από εκεί και πέρα, χρειάζεται να καταβάλει ένα ποσό για την εγγραφή του, το οποίο το 2009 άγγιζε τις 13.000 ευρώ! Η λειτουργία αυτή ελάχιστα διαφέρει από την αγορά μετοχών μιας «καθωσπρέπει» επιχείρησης.
Το 1992 η εταιρεία απασχολούσε 25.322 εργαζόμενους και 92.773 το 2008. Μέχρι το 2009, πάνω από 7.000 εργαζόμενοι είχαν χάσει τη δουλειά τους, ενώ σήμερα η Mondragon απασχολεί 74.060 εργαζόμενους. Δηλαδή, μέσα σε έξι χρόνια έχασαν τη δουλειά τους 18.713 εργαζόμενοι και το προσωπικό μειώθηκε κατά 20%.
Είναι προφανές ότι οι αυξομειώσεις στο προσωπικό δεν μπορούν να σχετίζονται παρά μόνο με τις αυξομειώσεις στην παραγωγή ή με την αναδιάρθρωση του ομίλου προκειμένου να αυξήσει την ανταγωνιστικότητά του. Ο,τι δηλαδή συμβαίνει σε κάθε επιχείρηση, ιδιαίτερα αυτού του μεγέθους.
Τη «ρούφηξαν» η κρίση και η αγορά
Ιδιαίτερη αξία έχει να αναφέρουμε την περίπτωση της «Fagor Electrodomsticos», που κατά πολλούς αποτελούσε τη ναυαρχίδα του Ομίλου Mondragon. Η Fagor, επιχείρηση κατασκευής ηλεκτρικών οικιακών συσκευών, πτώχευσε το Νοέμβρη του 2013 λόγω της κρίσης, συμπαρέσυρε τον κλάδο των κατασκευών και μαζί την αγορά ηλεκτρικών ειδών. Μέχρι τότε, η Fagor ήταν η μεγαλύτερη εταιρεία ηλεκτρικών συσκευών στην Ισπανία και η πέμπτη στην Ευρώπη!
Το σκεπτικό που το Συνεταιριστικό Γενικό Συμβούλιο της Mondragon αποφάσισε ομόφωνα να κλείσει την εταιρεία είναι αποκαλυπτικό.
Καταρχήν επισημαίνεται πως «η εταιρεία δεν ανταποκρίνεται πλέον στις ανάγκες της αγοράς και η χρηματοδότηση που απαιτεί δε διασφαλίζει το επιχειρηματικό της μέλλον». Πιο κάτω σημειώνεται: «Ενα από τα θέματα – κλειδιά αφορούν την ικανότητα της Fagor να ανταγωνιστεί στην παγκόσμια αγορά και να προσαρμοστεί σε όλες τις αλλαγές που συμβαίνουν σε έναν τομέα ο οποίος διακρίνεται για τους νέους ανταγωνιστές και τις νέες επιχειρησιακές στρατηγικές. Αυτό ισχύει για κάθε επιχείρηση, ανεξαρτήτως του νομικού της καθεστώτος».
Στο πλαίσιο αυτό, επισημαίνεται επίσης πως η Mondragon είναι μεν «μια ένωση ανεξάρτητων αυτοδιαχειριζόμενων συνεταιρισμών» και πως «η εταιρεία προστατεύει τα συμφερόντων όλων των συνεταιριστικών μελών της», ωστόσο «η ευθύνη για τη διαχείριση της επιχείρησής τους (σ.σ.: εννοεί τα συνεταιριστικά μέλη της Fagor) βρίσκεται στον καθένα ατομικά. Αυτό σημαίνει ότι οι συνθήκες που επηρεάζουν τη Fagor δεν έχουν καμία σχέση με τους άλλους συνεταιρισμούς εντός της εταιρείας»! Πάει και η αλληλεγγύη…
Αλήθεια, τι παραπάνω από τις παραδοχές αυτές χρειάζεται για να αποδειχτεί πως για όλες τις επιχειρήσεις στην ελεύθερη αγορά, «ανεξαρτήτως νομικού καθεστώς», ισχύουν οι ίδιοι αδήριτοι νόμοι της καπιταλιστικής οικονομίας, από τους οποίους κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει;
Μία ακόμα πλευρά: Τον καιρό που πτώχευσε η Fagor, απασχολούσε 5.600 εργαζόμενους. Λιγότεροι από 2.000 ήταν συνεταιριστικά μέλη. Σύμφωνα με το Διεθνή Οργανισμό Συνεταιριστικών Βιομηχανιών και Υπηρεσιών (COOP), από το σύνολο των 5.600 εργαζομένων, η Mondragon επανατοποθέτησε μόλις τους 937 σε θέσεις προσωρινής ή μόνιμης απασχόλησης, σε άλλους συνεταιρισμούς της. Και οι 937 ήταν συνεταιριστές, δείχνοντας ότι δεν είναι όλοι «ίσοι» σε μια συνεταιριστική οργάνωση.
Μάλιστα, σε άρθρο του Vincent Navarro, καθηγητή Πολιτικών Επιστημών στα Πανεπιστήμια «Johns Hopkins» και «Pompeu Fabra», υποστηρικτή της «κοινωνικής οικονομίας», βρίσκουμε την εξής σημείωση: «Στην αλυσίδα σούπερ μάρκετ της Mondragon, από τους 38.420 εργαζόμενους μόνο οι 12.260 είναι εργαζόμενοι – συνεταιριστές, γεγονός που καθιερώνει μια διαφορά για το ποιος θα σωθεί σε περίπτωση κατάρρευσης»…
Συμπέρασμα
Για τις λεγόμενες συνεταιριστικές επιχειρήσεις στην οικονομία της αγοράς, ισχύει ότι η νομοτελειακή εξέλιξη τέτοιων επιχειρήσεων είναι τελικά η μετατροπή τους σε καπιταλιστικές επιχειρήσεις, η μετατροπή της συλλογικής ιδιοκτησίας σε μετοχική, σε συγκέντρωση της ιδιοκτησίας σε ορισμένους μεγαλομετόχους, ανεξάρτητα από τον πραγματικό τρόπο με τον οποίο πραγματοποιείται η συγκεκριμένη εξέλιξη, που μπορεί να σχετίζεται είτε με την αναγκαία σε κάποια φάση εισροή κεφαλαίου είτε με την παγιοποίηση και τη σταδιακή μετατροπή του διευθυντικού μηχανισμού σε ιδιοκτήτες της επιχείρησης είτε με την πτώχευση και διάλυσή τους.